NEDERLAND (25)

Door de afscheiding van België werd in 1840 een grondwetsherziening noodzakelijk. Sommige liberalen, waaronder Thorbecke en Donker Curtius wilden van deze gelegenheid gebruik maken om vergaande hervormingen door te voeren. Maar Willem II ,op 7 oktober 1840 op de troon gekomen,wees de voorstellen af,die er voornamelijk op gericht waren om meer macht aan de Tweede kamer te geven . Tot nu toe waren de ministers  alleen verantwoording schuldig aan de koning, die daardoor  alle macht in handen hield. De hervormers wilden de ministeriële verantwoordelijkheid invoeren. Hierdoor zouden de ministers voortaan rekenschap moeten afleggen aan de 'gekozen' Tweede Kamer. De hervormers wensten ook meer transparantie in het regeerbeleid  en rechtstreekse verkiezingen.Maar weer weigerde de koning Intussen braken in Frankrijk ,in Duitse en Oostenrijkse steden , revoluties uit met als doel het vestigen van een liberaal politiek systeem. In Frankrijk werd tijdens de Februari-revolutie de burgerkoning Louis Philippe afgezet. In Oostenrijk werd de 'Maartrevolutie' bloedig neergeslagen. In Duitsland deed Frederik Willem IV van Pruisen concessies, maar werd de nationale vergadering (het parlement van Frankfurt) ontbonden toen men niet aan de wensen van de koning wilden voldoen. Ook in Den Haag en Amsterdam braken relletjes uit. Uit angst dat de onrust zich verder zou verspreiden, gaf Willem II toestemming de grondwet te wijzigen. Zijn angst was zo groot dat hij in één nacht van een conservatief in een liberaal veranderde.

In 1848 werd onder leiding van Johan Rudolf Thorbecke (1798-1872) een nieuwe grondwet geschreven. De belangrijkste bepalingen daarin waren dat de Tweede Kamer, de Provinciale Staten en de gemeenteraden rechtstreeks werden verkozen, De Eerste Kamer werd door de Provinciale Staten  gekozen. Alle vergaderingen van de verkozen raden openbaar werden en de ministeriële verantwoordelijkheid werd ingevoerd. Dit betekende de onschendbaarheid van  de koning  en dat de ministers verantwoordelijk werden. Daarnaast kwam er vrijheid van onderwijs, vrijheid van vereniging en vergadering, van meningsuiting,van persvrijheid en van godsdienstvrijheid.

De nieuwe grondwet betekende voor Nederland een volledige staatkundige vernieuwing, waarbij het politieke oppergezag nu bij de Tweede Kamer lag en er enkele fundamentele burgerrechten werden vastgelegd. Willem III (1817-1890), die na de dood van zijn vader in 1849 koning was geworden, raakte meermaals in conflict met de Tweede Kamer. Op momenten dat deze met wetsvoorstellen kwam die hem niet aanstonden, ontbond hij de Kamer in de hoop dat een nieuw gekozen Kamer hem beter gezind was. Zijn recht om de Tweede Kamer te ontbinden of de regering af te zetten werd door de liberalen, onder aanvoering van Thorbecke, hevig bestreden. Onder druk van een sterke vertegenwoordiging van liberalen in de Tweede Kamer, zwichtte Willem III tenslotte en zou een regering nog slechts aftreden bij gebrek aan steun van de Tweede Kamer. Nederland werd van een aristocratisch geregeerd land met een grote persoonlijke macht van de koning, een land waarin de monarch voortaan een bijrol zou spelen in het staatsbeleid.

In 1880 werd prinses Wilhelmina geboren. Zij was het enige kind uit het tweede huwelijk van koning Willem III met de twintigjarige Duitse prinses Emma van Waldeck-Pyrmont. Wilhelmina's halfbroer kroonprins Willem stierf in 1879. In 1884 stierf ook haar halfbroer Alexander, waardoor Wilhelmina troonopvolgster werd.