NEDERLAND (29)

Oprichting SDAP (1894)

Oprichting van de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP). Een moderne politieke partij die in de loop van de twintigste eeuw grote invloed zal uitoefenen binnen de Nederlandse politiek.

In 1901 werd Abraham Kuyper (1837-1920) minister-president en minister van Binnenlandse Zaken. Omdat hij zich altijd positief had uitgelaten over sociale wetgeving werd van hem veel verwacht. Bij het uitblijven van een goede sociale wetgeving brak in 1903 een grote spoorwegstaking uit. Deze staking sloeg over naar andere bedrijfstakken. Kuyper trad hard op tegen de stakers. Ook werd het de ambtenaren wettelijk verboden te staken. Toch kwamen na deze stakingen snel verschillende wetten tot stand op sociaal gebied. De naleving ervan was echter nog verre van volmaakt.

Abraham Kuyper, oprichter en politiek leider van de Anti-Revolutionaire Partij, werd in 1901 Nederlands eerste minister-president in moderne zin. Hij was als predikant ook in geloofskwesties actief en hij werd de spreekbuis van het eenvoudige rechtzinnige kerkvolk, ook wel aangeduid als de 'kleine luyden'. Hij wilde de gereformeerde orthodoxie handhaven, maar dan wel aangepast aan de maatschappelijke veranderingen. Er moest een 'vrije kerk' komen waarin de gemeenten autonoom waren. De door de vrijzinnige burgerij gedomineerde synode (kerkelijke leiding) moest verdwijnen. Dit leidde uiteindelijk tot een scheuring binnen de Nederlandse Hervormde Kerk.

Aan de andere kant van het politieke spectrum stond ook een predikant: Ferdinand Domela Nieuwenhuis, oprichter van de eerste socialistische beweging in Nederland, de Sociaal Democratische Bond (SDB). De ideologie van de SDB was revolutionair, antikerkelijk en anti-koningsgezind. Domela verzette zich principieel tegen alle vormen van parlementarisme. Hij had een grote afkeer van politiek en tactisch geschipper. Dat ging zover dat hij de SDB wist over te halen niet aan de verkiezingen in 1893 deel te nemen. Dit leidde in 1894 tot de oprichting van een nieuwe politieke partij, de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP). De ideologie van deze partij was gegrondvest op het marxisme. Pieter Jelles Troelstra was de belangrijkste man van de partij. Hij bleef tot 1925 de parlementaire leider.

Naast politieke vernieuwing bloeide in de periode 1870 - 1920 ook het wetenschappelijk en cultureel leven op. In Den Haag vormde zich 'De Haagse School'. Schilders als Jozef Israëls, J.H. Weissenbruch, Jacob en Willem Maris en Anton Mauve zetten op impressionistische wijze de traditie van de landschapsschilders uit de Gouden Eeuw voort. Vincent van Gogh, die tot de meest bekende schilders van Nederland behoort, ontwikkelde een geheel eigen stijl. Het schilderij 'Aardappeleters' is een van zijn meesterwerken. Schilderde hij in zijn vroege werken sociale misstanden, later ging hij op expressionistische wijze landschappen en alledaagse taferelen schilderen. Rond 1880 ontstond in de Nederlandse literatuur de beweging die de 'Tachtigers' wordt genoemd. Jonge dichters zochten vernieuwing in de dichtkunst via de formules 'L'art pour l'art ' en 'Vorm en inhoud zijn één'. In het tijdschrift 'De nieuwe Gids' gaven zij uiting aan hun dichtkunst. Willem Kloos, Albert Verwey en Jacques Perk, maar ook Herman Gorter, Henriëtte Roland Holst en Frederik van Eeden behoorden tot de beweging.